PSİKOLOJİNİN YÖNTEMLERİ
Psikoloji, davranışı bilimsel yöntemlerle inceler; bilimsel yöntemin özellikleri:
1. Düzenlidir: Konuları gelişigüzel değil bir düzen içinde inceler.
2. Veriye dayanır: Gözlenebilen, toparlanabilen verilerle uğraşır.
3. Nesneldir: Bu konuda eğitilmiş biri tarafından tekrarlanabilir.
4. Analitiktir: Olguları parçalara ayırarak ve her bir olgunun altında yatan temel değişkenleri ayırt ederek, neden-sonuç ilişkisine ulaşır.
5. Tekrar edilebilir: Yalnız bir kez olan ve bir daha ortaya çıkmayan olaylar bilimsel yöntemlerle incelenemez.
PSİKOLOJİNİN KULLANDIĞI BAŞLICA BİLİMSEL YÖNTEMLER
1. Betimsel yöntemler
2. Deneysel yöntemler
3. İstatistiksel yöntemler
I. Betimsel (tanımlayıcı) yöntemler
İncelenen herhangi bir davranışın tanımlanmasını sağlar. Böylece bir davranış diğerinden ayırt edilir:
A. Doğal gözlem
Belirli bir davranış, olaya etki yapmaksızın gözlenir.
B. Sistematik gözlem
İki ya da daha çok değişken arasındaki ilişki incelenir; örneğin kalıtım ve çevrenin zeka üzerine etkisi.
Gözlem yoluyla elde edilen bilgi, bilimsel gelişimin ilk aşamasını oluşturur. Daha sonra olanak varsa deneysel yöntem kullanılabilir. Gözlem yoruma açık bir yöntemdir; aynı olayı gözleyen iki kişi farklı yorum yapabilir. Görsel ve işitsel kayıt aygıtları, gözlem yönteminin daha nesnel olmasına yardımcı olmaktadır.
C. Tarama yöntemi
Olay doğrudan gözlenemiyorsa, soru listesi ya da mülakat
yöntemiyle dolaylı bir biçimde gözlem yapılabilir (pazar araştırması,
kamuoyu yoklaması gibi).
D. Test yöntemi
Bireylerin belli koşullarda nasıl davrandığını gözlemek için kullanılan araç ya da aygıta test denir (zeka testi).
E. Klinik yöntemler (olgu öyküsü)
Kişinin özgeçmişi ve aile ilişkileri incelenerek, tedavide yararlanılabilir. Özellikle klinik psikoloji alanında kullanılır; kişini çocukluğunda ve gençliğinde yaşadığı olaylar soruşturularak, bugünkü davranışları anlaşılmaya çalışılır.
II. Deneysel yöntemler
Deney yoluyla değişkenler arasındaki ilişkiyi bulma çabasıdır.
Deney yaparken:
A.Kimi koşullar değiştirilir, manipule edilir.
B.Diğer koşullar sabit tutulur.
C.Değişikliklerin incelenen davranış üzerindeki etkisine bakılır.
D.Bir deneyin özünü 2 ya da daha çok değişken oluşturur.
Bir deneyde en az bir bağımsız bir de bağımlı değişken bulunur.
Değişken (variable): Nicel olarak ölçülebilen bir özelliktir.
Bağımsız değişken: Deneycinin seçip manipule ettiği (ilaç).
Bağımlı değişken: Deneklerin davranışı (testte başarı).
Grafiklerde yatay eksen (absis) bağımsız, dikey eksen (ordinat) ise bağımlı değişkeni gösterir.
E.Deney için temel koşullardan bir denetimdir.
Üç değişkenin denetim altında tutulması gerekir:
a. deneyin yapıldığı koşullar (satndardizasyon)
b. denek grupları (eşleştirme; olayın bilinmesi)
c. deneyi yapanın etkileri (deneycinin yanlılığı)
Deneycinin yanlı olmasını önlemek için, deneklerin hangi gruptan olduğunu bilmemesi sağlanır buna körlemesine (blind) yöntem adı verilir; hem deneyci hem de denek olayı bilmiyorsa buna çift-kör (double-blind) yöntemi denir.
III. İstatistiksel Yöntemler
Sayısal verilerin ne anlama geldiğini anlatır.
A. Farkların önem derecesi (anlamlılığı)
İki grup arsında bulunan farklılıkların şansa bağlılık derecesi hesaplanır. 0,05’den küçük değerler anlamlı sayılır.
B. Korrelasyon
İki dizi ya da puan arasındaki karşılıklı ilişki anlamına gelir.
Korrelasyon katsayısı 1 ise olumlu ilişkiden (zeka ile beceri);
Korrelasyon katsayısı -1 ise negatif ilişkiden söz edilir;
Korrelasyon katsayısı 0 ise korrelasyon yok demektir.
Güvenilirlik (reliability) Bir kişiye aynı test 2 kez verilince aynı sonucun alınma olasılığı (örneğin zeka testlerinde %90)
Geçerlilik (validity) Ölçülmesi amaçlanan niteliği ölçme gücü (örneğin ÖSS ve ÖYS sınavlarında yüksek puan alanlar, üniversite de daha başarılımı?)
Özel Arama
